Reddingsvesten: wanneer wél, wanneer niet?

“Een reddingsvest werkt alleen als je het draagt” Met die slogan zetten ‘Varen doe je samen’ en de KNRM aan tot het gebruik van het reddingsvest. Het is een bekende waarschuwing die u, zelfs als u nog niet zo lang meeloopt in het vaarwereldje, waarschijnlijk wel eens in één of andere vorm gehoord heeft.

Wanneer niet dragen?

Het klinkt misschien vreemd maar er is een aanleiding om eens stil te staan bij het moment dat je een reddingsvest vooral niet moet dragen. De aanleiding is een dodelijk ongeval dat mei 2020 plaats vond voor de kust van Engeland. 

Kort samengevat: een klein kajuitmotorbootje, de Norma G,  werd vanaf de achterzijde overspoeld door een ‘breker’ waardoor het bootje aan de achterkant zonk. Twee van de vier opvarenden bevonden zich op dat moment in de kajuit. Beiden hadden automatisch activerende reddingsvesten aan. De kajuit bleef als enige deel van de boot gedeeltelijk boven water uit steken. Daardoor moest naar beneden gedoken worden om de kajuit onder water te kunnen verlaten (er was geen ontsnappingsluik). Nu komt het: de reddingsvesten van beide personen in de kajuit bliezen automatisch op waardoor het onmogelijk was naar beneden te duiken om de kajuit te verlaten. Eén opvarende wist zich van het reddingsvest te ontdoen en kon de kajuit wél verlaten. De andere opvarende lukte dat niet en verdronk.

Er was natuurlijk nog veel meer aan de hand maar dit deel van het rapport van de Britse ongevallenraad (MAIB) viel op omdat het verschil tussen een nat pak voor drie opvarenden en verdrinken door één opvarende groot was.

Even een overstapje naar de vlucht van Ethiopian Airlines 961 in 1996. Dat vliegtuig stort neer in zee en een aantal passagiers activeert in paniek, al voor de crash, in de cabine het reddingsvest. Die passagiers verdrinken allemaal. De meeste passagiers die het vest niet al in de cabine geactiveerd hadden overleven omdat ze het vliegtuig onder water zwemmend kunnen verlaten. Het recente ongeval met het kajuitbootje is dus geen uitzonderlijk geval.

Grote boodschap

Het recente ongeval roept ook een ander ongevalsrapport van de MAIB in herinnering, helaas eveneens met dodelijke afloop. Het betreft een aanvaring tussen een baggerboot en een zeilboot voor de Engelse kust in 2014. Het was een bizar tragikomisch ongeluk, met de nadruk op tragisch. De zeilboot zat in de dode hoek van het baggerschip en bleef dat ook toen het baggerschip van koers veranderde waardoor beide schepen op aanvaringskoers kwamen. De zeilboot zag dit aanvaringsgevaar niet omdat de schipper van de zeilboot ten tijde van de koerswijziging van het baggerschip op het toilet zat voor een grote boodschap. Zijn vrouw zat in de kuip met haar rug naar het baggerschip gekeerd een boekje te lezen: ze had helemaal geen zin in varen die dag en lette dus ook niet op. De baggerboot komt in aanvaring met de zeilboot. Nu denkt u wellicht: de schipper verdrinkt, zittend op de toiletpot. Maar hier slaat het noodlot anders toe. Het reddingsvest van de schipper was slecht onderhouden dus het automatische openingsmechanisme weigerde toen hij in de WC onder water kwam door de aanvaring. Hij kon dus zwemmend de kajuit uit komen, activeerde daarna handmatig zijn reddingsvest en overleefde. Op het moment van de aanvaring werd zijn vrouw echter met het stromende water de kajuit van het zinkende schip ingezogen: haar vest opende wél automatisch en zij verdronk.  

Wat is wijsheid? Lessen uit de luchtvaart

Iedereen die wel eens vliegt kent de aanwijzing van het cabinepersoneel: ‘activeer uw reddingsvest pas ná het verlaten van het vliegtuig'. En die aanwijzing heeft veel met de lessen van het ongeluk uit 1996 te maken. Omdat het vliegtuig onder water kwam werden de mensen met een al opgeblazen reddingsvest tegen het plafond van het vliegtuig gedrukt: zo’n reddingsvest met lucht wil immers naar boven. U weet dat de nooduitgang van een vliegtuig aan de zijkant zit, niet in het plafond, dus naar de nooduitgang zwemmen met een opgeblazen reddingsvest was onmogelijk. Zelfs als het gelukt zou zijn: het opgeblazen vest verhinderd de doorgang door een smalle opening dus als de uitgang al boven zou zitten kom je er waarschijnlijk niet of moeizaam door. Bedenk daarbij dat het allemaal onder nogal stressvolle omstandigheden, onder water, met een luchtvoorraad voor ongeveer een minuut moet.   

Bij zowel het ongeluk met de motorboot als de zeilboot overleden mensen op exact dezelfde manier als bij het luchtvaartongeval. In de vaarwereld is het, in tegenstelling tot de vliegwereld, niet gebruikelijk te waarschuwen tegen vroegtijdig activeren van reddingsvesten terwijl juist in de vaarwereld vaak de, veiliger, automatisch activerende vesten worden gebruikt. Het recente dodelijke ongeluk benadrukt dat de slogan “een reddingsvest werkt alleen als je het draagt” aangevuld moet worden met de opmerking “draag een automatisch openend vest niet in afgesloten ruimten”. Dat geldt dus ook voor de goedkope reddingsvesten met vaste drijflichamen die altijd drijfvermogen hebben.

Een kanttekening is dat er reddingsvesten zijn die, net als de vliegtuigvesten, alleen handmatig geactiveerd kunnen worden. Er is natuurlijk geen bezwaar om die ook in afgesloten ruimten te dragen zolang je ze maar niet binnen activeert. Dit type vest is echter op het water onwenselijk omdat het slachtoffer bij overboord vallen, waarbij koudeshock of bewustzijnsverlies op de loer liggen, niet altijd het vest kan activeren en dan alsnog grote kans heeft te verdrinken. Dus dit is geen pleidooi voor uitsluitend handmatig te openen vesten want de kans dat je in de cabine verdrinkt is aanzienlijk kleiner dan de kans dat je verdrinkt door de omstandigheden bij het overboord slaan.

De tweede passagier in de Engelse motorboot is ontsnapt uit de ondergelopen kajuit door het automatisch opgeblazen reddingsvest uit te trekken, de eerste passagier kreeg dat niet voor elkaar en verdronk. Uittrekken is dus een oplossing maar de kans dat dat niet lukt is groot en dan ben je ten dode opgeschreven zoals alle genoemde ongelukken onderstrepen.  

Aanbeveling

De MAIB concludeert in haar rapport van oktober 2021 over het dodelijke ongeval uit 2020 dat:

“Without doubt, the wearing of personal flotation devices, such as lifejackets, saves lives. However, there are circumstances when wearing automatically inflating lifejackets can be hazardous, for example when in enclosed spaces such as accommodation areas and cabins.”

Vrij vertaald: Zonder twijfel redt het dragen van een een reddingsvest levens (noot: liefst automatisch activerend vest en op ruim water mét een zelf activerend AIS-MOB baken) Maar er zijn omstandigheden waarin het dragen van een automatisch activerend reddingsvest gevaarlijk kan zijn, bijvoorbeeld in afgesloten ruimten zoals kajuiten en cabines. 

Zorg dus dat je een automatisch openend reddingsvest in een afgesloten ruimte onder handbereik hebt. Maar het aantrekken ervan doe je pas als je die ruimte verlaten hebt. Mocht je overvallen worden door een ongeval zoals in de voorbeelden probeer het automatisch openend reddingsvest dan, zo lang mogelijk boven water houdend, aan de hand mee naar buiten te nemen.

Welke Reddingsvesten in het kort....

Voor reddingsvesten is er een ISO norm: de 12402-3 voor een vest met minimaal 150 N drijfvermogen en de 12402-2 voor een vest met minimaal 275 N drijfvermogen. Beide vesten zijn geschikt; het lichtere drijfvermogen is meer voor zomerse vrije-tijds kleding bedoeld en het zware voor de off-shore industrie waarbij overlevingspakken worden gedragen of voor zeilers die zware isolerende regenkleding aan hebben. Beide soorten vesten moeten een bewusteloze automatisch in rugligging brengen. De  keuze voor een lichte of zware versie is een lastige: de zware worden in opgeblazen toestand zo groot dat ze een hinderlijker zijn dan de lichte om een reddingsvlot in te klimmen vanuit het water, de lichtere kunnen mensen met zware kleding niet helemaal boven water houden. Voor een reisboot wordt meestal voor een 275 Nm versie gekozen omdat je daarmee alle soorten kleding aan kunt. 

De vraag is welk automatisch activeringsmechanisme gekozen moet worden. Er zijn vesten die beschikken over een mechanisme met een zouttabletje: dat lost op in water en dat activeert het ontstekingsmechanisme. Dat gebeurt ook als er een spatwater overheen komt. Er is ook een systeem met een drukmechanisme: het Hammar mechanisme. Dat kan beter tegen nat worden want het activeert pas door de druk van de onderdompeling in 10 cm water of meer. Als je er van uit gaat dat vesten ook in ruig weer gebruikt moeten kunnen worden is een Hammar ontsteking voor de crew het meest handig. 

Overige eisen die aan een vest voor de crew gesteld moeten worden: het moet een harnas bevatten om je te kunnen zekeren als je met ruig weer op het dek iets moet doen, een waterkap, flash-light en fluit zijn ook vereiste aanvullingen evenals een riem onderlangs om uit het vest glijden te voorkomen. Het belangrijkste is echter dat er een zelf-activerende AIS-SART in het vest zit. Voor meevarende gasten die geen deel zijn van de crew gelden dezelfde eisen maar een AIS-SART is voor hen een beetje vergaande eis.