Gepubliceerd: December 2022
Als je je argeloos in de vraag verdiept of je een radar moet aanschaffen op een boot waarmee je gaat reizen raak je al gauw de weg kwijt. 'Experts' verklaren allerlei dingen met een hoog 'de klok horen luiden maar niet weten waar de klepel hangt' gehalte. Al gauw ben je geneigd te denken dat je maar beter zo’n ding niet kunt aanschaffen: dat is dan tenminste het einde van al die onduidelijkheid. Fout: de radar is heel belangrijk voor boot-reizigers en het is, ondanks veel technische innovaties, niet eenvoudig om er goed gebruik van te maken. We gaan hierna in op de keuze voor een goede radarinstallatie. Maar eerst een kanttekening.
Het gebruik van de radar is op sommige momenten verplicht en op andere momenten formeel verboden. Laten we het bij de feiten houden en dat zijn de wetten en regels die van toepassing zijn op binnenwater en op zee. Onder de streep is het zo dat als je een jachtenradar (radar voor de pleziervaart) hebt je die moet gebruiken op zee en stilzwijgend kunt gebruiken op binnenwater, hoewel dat laatste strikt genomen verboden is. Maar als een rode lijn loopt er doorheen dat je er verstandig aan doet om een radaropleiding te volgen. Lees hier het complete verhaal hoe het met de regelgeving en de vereiste opleiding zit.
Maar je hebt een radar toch alleen maar nodig in dichte mist? Nee: kijk maar eens naar de beroepsvaart: als het zonnetje schijnt draait die radar meestal nog steeds. Ook voor de pleziervaart kan een radar op ruim water, ook bij mooi weer is, erg nuttig zijn. De radar geeft op grotere afstand een beeld van de schepen en hun koers ten opzichte van jouw schip. Je kunt vaak niet goed zien of een zeilschip naar je toe komt of van je af vaart of onder welke hoek ie jouw koers kruist. De radar kan je die informatie verschaffen en dat geeft je weer tijd om rustig na te denken of je maatregelen moet nemen en zo ja, welke.
Het AIS misverstand
Een misverstand is het om te denken dat je dat beeld ook krijgt met de AIS. AIS levert ook informatie over schepen en nog heel wat makkelijker dan de radar ook. Klein nadeel: lang niet alle plezierjachten hebben een AIS zender en windsurfers of kanoërs al helemaal niet. Op zee zetten vissers vaak de AIS uit om hun vangstgrond niet te verraden en er is ook AIS apparatuur die de optie heeft een andere locatie weer te geven dan de werkelijke. AIS is bovendien een systeem dat weergeeft wat je er in stopt, ook als die info per ongeluk fout is. AIS geeft ook niet weer waar die boei ligt, de haveningang of de brugpijler. AIS mag dus niet gebruikt worden om op te navigeren en is dus geen vervanger van de radar die dit alles wél kan zien. AIS is heel nuttig als voortijdige waarschuwing van het in jouw bereik komen van andere schepen, inclusief schepen die ‘om de hoek’ varen. Want dat kan de radar dus niet: ‘om de hoek’ kijken.
Techniek: het merk van de radar moet gelijk zijn het merk van de plotter/MFD
Er is veel apparatuur op de boot die je in een netwerk aan elkaar kunt 'knopen' d.m.v. het universele NMEA 2000 (N2K) protocol. Dat lukt alleen niet met een radar en een plotter/MFD (Multi Functionele Dispay). De radar moet meer informatie aan de MFD geven dan het N2K netwerk aan kan en maakt dus gebruik van een ethernetverbinuing. Die ethernetverbinuing is niet gestandaardiseerd: een merk radar moet je dus koppelen aan het zelfde merk MFD om het radarbeeld zichtbaar te kunnen maken.
Er zijn vier grote merken van radars en MFD’s voor de pleziervaart: Garmin, Raymarine, Furuno en Navico (Lowrance, Simrad, B&G). Alle Navico merken hebben het zelfde ethernet protocol en de radars zijn technisch gelijk. De MFD’s van de merken zijn niet gelijk: B&G is typisch voor zeilers ontworpen en Lowrance zul je veel terug zien bij serieuze zeevissers. Maar MFD’s worden in een ander verhaal behandeld, met de radar kunnen al deze MFD’s het zelfde doen.
Er zijn in de laatste paar jaar enorme stappen vooruit gemaakt in de techniek van de radars. Al deze merken hebben z.g.n. solid-state radars die qua technische innovatie voorop lopen. Ten opzichte van de oude -analoge- techniek is het eerste wat opvalt is dat ze veel minder vermogen nodig hebben. Het is daardoor veilig om in de radarstraal te staan en dat is op kleinere schepen niet altijd te voorkomen. Deze radars gebruiken veel minder stroom en dat is met name voor zeilers interessant. Een ander voordeel is dat ze heel dichtbij de boot al doelen onderscheiden terwijl de grote analoge radars dat in een fors gebied rond de boot technisch niet kunnen (de z.g.n. ‘main bang’). Kijk niet raar op als je op grote zeeschepen om die reden naast de verplichte IMO radars ook deze radars ziet zitten. Dat komt ze van pas bij het afmeren en het zien van piraterij bootjes vlak naast het schip. Sommige professionele gebruikers willen liever niet ‘gezien’ worden door hun radarstraling en zijn er dus bij gebaat om een laag zendvermogen te hebben en zo minder makkelijk ‘gezien’ te worden door radarverklikkers. Maar goed....terug naar wat voor ons, als reizigers met een kleine boot, van belang is.
Al deze solid state radars hebben techniek (doppler) die het mogelijk maakt om schepen die naar je toe komen te onderscheiden van statische doelen en ze een ander kleurtje te geven. Dat is reuze handig om op die manier b.v. een boei en een klein bootje uit elkaar te houden. Ze hebben ook allemaal de mogelijkheid om doelen te volgen en de richting en snelheid daarvan aan te geven, de z.g.n. (M)ARPA. Sommige merken kunnen die doelen samen voegen met de AIS gegevens van dat schip tot één doel. Omdat deze radars helemaal digitaal zijn kunnen vanuit hun informatie ook twee verschillende radarbeelden met verschillende afstanden op de MFD zichtbaar gemaakt worden, b.v 750 meter en zes kilometer (dual image). Er zijn verschillen tussen merken en types in de details van deze mogelijkheden.
Heel belangrijk is de mogelijkheid van een aantal merken en types om de detaillering van het beeld veel scherper te maken dan je op grond van de omvang van de radarantenne zou verwachten (beam sharpening). Dat betekent in de praktijk dat op een radar zonder deze mogelijkheid de twee oevers van een rivier op 300 meter in elkaar over lopen en die oevers op een zelfde grootte van de radar met digitale scherpte regeling op 600 meter pas in elkaar over lopen. Resultaat: met de ene radar kan je op 500 meter een schip op dat kanaal aan zien komen, bij de andere radar zit dat schip nog ‘verstopt’ in een grote rode vlek en komt er pas rond de 300 meter als apart doel uit te voorschijn. Het zelfde geldt voor het onderscheiden van smalle haveningangen of aanlopen van sluizen. Op dit moment (december 2022) biedt Raymarine deze optie alleen aan op bepaalde types open array radars (open radars) en Furuno en Navico (Simrad, B&G, Lowrance) bieden het aan op zowel radome radars (trommel) als open array radars. Garmin heeft deze optie op geen enkel type.
Open array of radome
Tja, het ziet er natuurlijk spectaculair en professioneel uit als je zo’n rond zwiepende 'open array’ radar op het dak hebt. Maar wat is de toegevoegde waarde ervan boven de kleinere radar die ook rond draait maar dan wat meer discreet in een ‘trommeltje’ de z.g.n. radome radar?
Een grote radar kan verder kijken maar we hebben ook te maken met de kromming van de aarde en de hoogte waarop onze radar op een klein schip te monteren is. Op zeilboten kun je de radar hoger in de mast monteren waardoor er verder gekeken kan worden voordat de ronding van de aarde daar een eind aan maakt maar op een kleine motorboot zal de radar vaak niet veel hoger dan vier meter boven het water gemonteerd zijn. Op grote zeeschepen zal de radar veel hoger gemonteerd zijn en dan heeft het dus ook zin om radars te monteren die verder kunnen kijken. Er is een uitzondering: met name in de USA zul je kleine motorboten zien die toch een open array radar hebben. Dat zijn boten die door amateur zeevissers worden gebruikt om zwermen vogels (hoger in de lucht) te kunnen zien die vaak boven scholen vis hangen. We beperken ons tot reisboten. Als een radar op een reisboot 12 kilometer of 6 nautische mijl ver kan kijken is dat voldoende. Alle radome radars kunnen dat ruim.
Er is nog een reden om een open array radar te installeren. Op binnenvaartschepen zit de radar ook niet echt hoog maar die zijn vaak wel erg groot en dat heeft te maken met de horizontale openingshoek van de radar. Hoe groter de radar, hoe kleiner de horizontale openingshoek. Die horizontale openingshoek bepaalt hoeveel details je kunt zien op een gegeven afstand. Hierboven is al genoemd dat sommige solid-state radars over ‘beam sharpening’ techniek beschikken waardoor een kleinere radar de zelfde details kan onderscheiden dan een grotere radar zonder die techniek. Voor binnenvaartradars zijn er minimale eisen gesteld aan deze openingshoek waaraan een radome radar niet kan voldoen, ook niet als ze ‘beam sharpening’ hebben. Voor een kleine boot is het hebben van een hele kleine horizontale openingshoek echter minder belangrijk omdat kleine boten veel makkelijker kunnen manoeuvreren dan grote schepen die vaak ook nog eens 100 meter of meer romp voor de positie van de radar hebben uitsteken. TNO heeft in recent (2022) onderzoek in opdracht van het Ministerie van I&W vastgesteld dat kleine boten veilig met een standaard (5˚ horizontale openingshoek) radome radar -zonder beam sharpening- kunnen varen bij slecht zicht. Dat is een ondergrens en het is beter om daar boven te gaan zitten. Dat maakt bij radome radars weinig uit in prijs. Wil je een nog scherper beeld dan mogelijk is met de grootste (24”) radome radars met beam sharpening techniek, moet je toch een open array radar aanschaffen. Die hebben echter als nadeel dat ze ineens veel duurder zijn en meer kwetsbaar zijn voor de inwerking van vuil en zout door hun open mechaniek.
Marktoverzicht radome radars
Garmin en Raymarine bieden geen radome radars aan met beam sharpening techniek. De grootste maat radome radars van deze merken (24”) hebben een horizontale openingshoek van rond de 4˚, de kleinere 20” modellen zitten rond de 5˚, dus de ondergrens van de TNO aanbeveling. Het zelfde geldt voor de radome radars van Navico (Simrad, B&G, Lowrance) en Furuno maar die hebben wél beam sharpening en kunnen daarmee de openingshoek ongeveer halveren: dus 4˚ wordt 2˚ en 5˚ wordt 2,5˚. Kanttekening daarbij is dat beam sharpening op grote afstanden (boven de 6 kilometer) tot ongewenste afwijkingen kan leiden en het gebruik dan afgeraden wordt. Maar de optie is met name bedoeld voor onderscheiding van doelen op korte afstand. De solid-state open array radars van Raymarine, Furuno en Navico hebben allemaal beam sharpening (ook al noemen merken dat soms anders).
De meeste solid state radars, zowel radome als open array, hebben de andere opties die hierboven genoemd zijn. De details verschillen echter. Het loont dus de moeite daar goed naar te kijken. Goedkopere modellen hebben bepaalde opties niet. Op een later moment zal hier een gedetailleerd marktoverzicht toegevoegd worden maar let er op dat de standaard 20” radome radar van Navico veel opties mist: de 20+ versie heeft al die opties wél.