Wat moet een reisboot kunnen?

Versie: februari 2021

PC Hooftstraat boot

Je kan met een Range Rover boodschappen doen in de PC-Hooftstraat en je kunt een trawler, geschikt voor oceaanreizen, als drijvende  stacaravan gebruiken. Maar eerlijk gezegd heb je dat type auto of boot niet echt voor die doelen nodig. Toegegeven: imago en smaak spelen een belangrijke rol naast functionaliteit. Over smaak valt niet te twisten maar wél over de functionele eisen die je aan een boot om mee te reizen moet stellen. Het komt er daarna op aan om een afweging te maken tussen imago, smaak en die functionaliteit.

Reizen met de boot is meerdere dagen, weken of maanden onderweg zijn. Welke eigenschappen moet een boot voor dat doel hebben, te beginnen bij het type boot. 

In de praktijk zul je in Nederland op ruim water (Friese meren, Zeeland, IJsselmeer, Wadden, Noordzee etc.) veel zeilboten aantreffen. Op het 'smalle' water: de riviertjes en kanalen, zul je meer -overwegend stalen- motorboten aantreffen. In het buitenland is dat beeld anders: daar zul je in de regel veel zeilboten en snel varende motorboten aantreffen, voornamelijk aan de kust.   

Zeilboten: nauwelijks geschikt voor het verkennen van binnenwater

De belangrijkste oorzaak van dat Nederlandse verschil is toch dat een mast van een zeilboot niet onder het merendeel van de bruggen door kan. En lang niet alle bruggen kunnen open. Daardoor zijn  een heleboel binnenlandse vaarwegen moeizaam of helemaal niet toegankelijk voor zeilboten. Daarbij komt dat een zeilboot vaak meer diepgang heeft dan een motorboot en dat vormt ook een beperking b.v. in de Waddenzee maar ook op kleine riviertjes en zelfs in het noordelijk deel van de zogenaamde 'staande mast route'. Dit alles nog los van het feit dat zeilen op een riviertje vaak moeizaam is en als je het zeilen leuk vindt zoek je dat dus niet op. Die situatie is kenmerkend voor Nederland als rivierdelta. Er zijn genoeg landen in Europa waar veel minder binnenvaarwegen te vinden zijn.  

Motorboten: vaak ongeschikt voor 'ruim water'

Dat Nederlandse motorboten minder vaak op 'ruim water’ aangetroffen worden komt niet in de laatste plaats omdat er zo ontzettend veel mooie riviertjes, meertjes en kanalen zijn. Toch speelt ook mee dat een boot geschikt moet zijn voor het varen op water met enige zeegang en daarvan is al gauw sprake op 'ruim water’. De in Nederland veel voorkomende stalen motorboten zijn daar meestal niet echt geschikt voor qua vaareigenschappen en dan zoek je dat water dus bij voorkeur niet op. Dat heeft vaak minder met de constructie eisen te maken (vaak voldoen ze aan CE-B) maar meer met wat nog comfortabel reizen is voor de bemanning. Als een boot enorm heen en weer rolt bij windkracht 4 op de zijkant hoeft dat niet onveilig te zijn maar het is wel een aanslag op de maaginhoud van de bemanning. Sommigen zullen daar aan toevoegen dat  het ook iets met het type mensen te maken heeft: rustig op een riviertje tuffen heeft een iets andere dynamiek heeft dan over de Noordzee varen. Beide kan als comfortabel ervaren worden maar het is maar wat je prettig vindt. Op deze site gaat het over reizen en dat is dus soms avontuurlijk en soms juist super-relaxed. Wellicht is juist de afwisseling van die twee die het reizen met de boot boeiend maakt.

Zoeken naar de ideale ‘all-rounder'

Het ideale type reisboot voor reizen door al deze verschillende typen vaarwater is dus de 'all-rounder’ die dit aan kan. Want we gaan er van uit dat een reisboot zo weinig mogelijk beperkingen moet hebben voor de reisplannen die je maakt. Een 'all-rounder' is per definitie een boot die excelleert in het hebben van brede eigenschappen op een goed niveau en daardoor waarschijnlijk compromissen bevat.  

Zeilboten zijn milieuvriendelijk, goedkoop en roesten niet, maar..... 

Over zeilboten hebben we al aangegeven dat die de beperking hebben van de hoogte van de mast en diepgang. Daarnaast moet je rekening houden met een beperkte snelheid en als er geen of te weinig wind is ben je afhankelijk van de motor om nog vooruit te komen. Het is meer regel dan uitzondering dat bijna de helft van de vaaruren van een reis met een zeilboot op de motor gevaren wordt. Dat komt omdat je een bepaald reisdoel voor ogen hebt en dat binnen een bepaalde tijd wil bereiken. Dan maakt het weer het vaak onmogelijk om goed zeilweer te hebben. Bij  de meeste zeilboten zit je buiten. Als het lekker waait en je dus vooruit kunt komen met de zeilboot is het in dit deel van Europa vaak ook even nét iets minder lekker weer en op de meeste zeilboten zit de bemanning tijdens het varen nauwelijks beschermd buiten. Sommige mensen vinden het constant scheef hangen van zo'n boot tijdens het varen ook niet echt comfortabel. 

De zeilboot heeft ook hele sterke kanten: in vergelijking met motorboten zijn ze erg koersvast en ze hebben relatief weinig last van ‘slaan' op golven door hun bouw. Hét sterke punt van een zeilboot is natuurlijk dat ze heel milieuvriendelijk zijn (zo lang de motor uit is) en dat is ook nog eens vriendelijk voor de portemonnaie. Een zeilboot kost in aanschaf minder dan een vergelijkbare motorboot maar verkijk je niet op de bijkomende kosten. Meer over zeilboten. 

Motorboten kunnen bijna overal komen, zijn minder afhankelijk van weer en wind en comfortabel voor de crew, maar......

Er zijn drie types motorboten: de waterverplaatsende-, half-glijdende- en de planerende. Het verschil zit voornamelijk in de snelheid waarmee ze kunnen varen.

Type 1: waterverplaatser (hardloopsnelheid)

De typisch Nederlandse stalen motorboten zijn hiervan een goed voorbeeld. Maar ook de in Nederland zelden voorkomende ‘oceaankruisers’, bijvoorbeeld Nordhavn, zijn meestal ‘waterverplaatsers'. De topsnelheid van deze boten is laag en als je stroom tegen hebt dus lager dan laag. Beperking is dat met name de Nederlandse staaljachten door hun bouw meestal erg gevoelig zijn voor ‘rollen' (heen en weer wiebelen) als er wat golven van opzij komen. Veel mensen kunnen daar niet tegen en worden zeeziek. Het gangbare formaat, 10 tot 15 meter, wordt bij forse zeegang of stroming van achteren, moeilijk bestuurbaar. Die laatste situatie kan gevaarlijk worden en legt dus beperkingen op aan je reismogelijkheden. 

Sterke punt van de stalen boten is dat ze door hun gewicht minder koersgevoelig zijn voor zijwind dan een vergelijkbare polyester of aluminium boot. Het 'rollen' is sterk te reduceren door een stabilisatiesysteem toe te passen. Dat gaat echter ergens tussen de 35.000 en 65.000 euro extra kosten voor een boot van 12-15 meter. De ‘oceaankruisers’ hebben een andere rompbouw waardoor dit effect minder op treedt. Meer over waterverplaatsende motorboten.

Type 2: half-glijder (snorfiets snelheid)

De half-glijders zijn motorboten die een hogere topsnelheid kunnen bereiken doordat ze meer motorvermogen, een andere rompvorm hebben en lichter gebouwd zijn dan de pure waterverplaatser. Daardoor komt de romp een beetje uit het water bij het verhogen van de snelheid en wordt de weerstand minder waardoor ze een hogere snelheid kunnen bereiken. Dat maakt ze geschikter dan de waterverplaatser om zeegang en tegenstroom aan te kunnen. Maar belangrijk is ook dat je slecht weer kunt ontlopen door gas te geven. Die hogere topsnelheid heeft een prijs: ze 'zuipen' diesel als ze half-glijden en op dat moment veroorzaken ze ook erg veel golven en dat is niet prettig als je toevallig in de buurt vaart. Dat betekent dat deze boten in de regel waterverplaatsend varen en dan ook gevoelig zijn voor 'rollen'. Ook bij deze boten kan een stabilisatiesysteem uitkomst bieden. Meer over half-glijdende motorboten.

Type 3: planerend (-opgevoerde- bromfiets snelheid)

Een planerende motorboot is, net als een zeilboot en een half-glijder, van licht materiaal (polyester, soms carbon of aluminium) gemaakt. Met die lichte bouw, een hoog motorvermogen én een speciale rompbouw komen deze boten voor een groot deel uit het water als je gas geeft. Daardoor verminderd de weerstand door het water. De boot gaat door die verminderde weerstand niet alleen sneller dan de half-glijder maar verbruikt dan bij die hogere snelheid relatief minder diesel. Vrijwel iedere reddingsboot, loodsboot of offshore crewtender is een planerende motorboot. Het zijn dus boten die ondanks hun lichte bouw heel zeewaardig kunnen zijn en dus niet met een ‘speedboot’ voor waterskiërs verward moeten worden.

Voordeel van de planerende boot is dat je grote afstanden relatief snel kunt afleggen. Daarmee kun je vermijden dat je ’s nachts moet doorvaren om b.v. van IJmuiden naar Lowestoft (GB) over te steken. Voordeel is ook dat je gebruikkunt  maken van ‘weergaatjes’; kortere perioden waarin de vaaromstandigheden gunstig zijn. Die eigenschappen zijn voor het maken van reizen binnen een beperkt tijdsbestek erg prettig; niet iedereen is met pensioen en heeft alle tijd van de wereld. Net als de andere typen motorboot kan een planerende motorboot ook waterverplaatsend of half-glijdend varen en verbruikt dan net zo veel diesel als de andere typen. Nadeel van het lage gewicht en de rompvorm is wél dat de boot bij lage snelheden  gevoeliger is voor zijwind. Met name bij afmeren en wegvaren kan dit lastig zijn. Met extra hulpmiddelen (boegschroef/joystick) is dat in de hand te houden. Een tweede nadeel is dat dit type boot op de golven 'slaat' als er stevige zeegang op de kop is. Ook dat is te corrigeren met hulpmiddelen maar in de basis is het de rompbouw die het verschil maakt hoe snel die comfortgrens bereikt wordt. Doordat planerende boten vaak in grote series gebouwd worden zijn ze, ondanks de zwaardere motorisering, stukken goedkoper dan de meeste stalen of aluminium  boten die altijd op bestelling worden gebouwd. Meer over planerende motorboten.  

Wat is een zeewaardige boot?

 Video: ergonomie van de boot bepaalt de zeewaardigheid.

CE

Los van het vaargedrag van boten moet de constructie ervan aan bepaalde zeewaardigheidseisen voldoen. Er zijn vier klassen zeewaardigheid. Iedere boot die in de EU verkocht wordt moet voldoen aan één van die CE klassen. 

• De zwaarste categorie is CE-A (Oceaan): goed om een fiks stormpje uit te kunnen zitten boven windkracht 8 en golven boven de vier meter. Kies deze categorie als je meerdaagse oversteken over zeewater wil maken en je dus moeilijker  kunt anticiperen op het weer. De meeste grotere zeilboten zijn CE-A, motorboten van het zelfde formaat zijn meestal CE-B.
• Categorie CE-B (Zee) is goed tot windkracht 8 en vier meter hoge golven. Dit type boot is geschikt om langs de kust te varen of kleinere oversteken te maken b.v. de Noord- of Oostzee over. 
• Categorie CE-C (Kust): tot windkracht 6 en twee meter golfhoogte. Eigenlijk alleen geschikt voor ruime binnenwateren zoals het IJsselmeer of de Oosterschelde. Maar blijf in de buurt van havens voor het geval het weer heftiger is dan je verwacht had. Ongeschikt als all-round reisboot.
• Categorie CE-D (Binnenwater): tot windkracht 4 en 1 meter golven: ongeschikt als reisboot, leuk voor de bij-boot (tender).  

Het ideale compromis: de all-round reisboot.

De half-glijder en de planerende motorboot zijn de all-rounders met ieder een aantal specifieke sterke en zwakke punten. Zoals je ziet wil dat niet zeggen dat de all-rounder ook het meest geschikte boottype is voor de afzonderlijke bereiken. Als je dus een bepaald reisbereik uitsluit dan kun je mogelijk een meer geschikte categorie boten vinden dan deze all-rounders  Let daar naast op de categorie CE-keur die je voor je reizen nodig hebt.