Navigeren: GPS onbetrouwbaar?
Gepubliceerd: 25 april 2024. Leestijd: 3 minuten
Door de toenemende spanningen in de wereld komen verstoringen in GPS steeds meer voor. De vraag is hoe betrouwbaar die techniek nog is voor het navigeren op open water. In het verlengde daarvan is het de vraag hoe je kunt navigeren zonder GPS. Het is van belang over deze vragen na te denken en wat voorzorgsmaatregelen te nemen voorafgaand aan een grote trip over zee, met name richting het Oostzeegebied.
Wat is GNSS?
GPS is het systeem van positiebepaling met behulp van satellieten van de USA. Omdat de rest van de wereld niet al te veel afhankelijk wilde zijn van de Amerikanen, die kunnen het systeem immers met een druk op de knop uit zetten, hebben Europa (Galileo), Rusland (Glonass) en China (Beidou) hun eigen satellietnetwerken opgezet, of zijn daar mee bezig. De meeste moderne GNSS (verzamelnaam voor al deze netwerken) antenne’s en ontvangers kunnen de signalen van al deze netwerken ontvangen.
Wat is er aan de hand?
Door de toegenomen spanningen, in onze regio zijn dat de spanningen met Rusland, wordt steeds vaker gebruik gemaakt van het actief verstoren van de satellietontvangst en daarmee van de werkzaamheid van deze positiebepalingssystemen. Dat kan op twee manieren gebeuren: door ‘spamming’ (het onmogelijk maken van ontvangst van alle satellietsignalen in een bepaald gebied, ongeacht het systeem) of door ‘spoofing' (het ‘verplaatsen' van locatie in een bepaald gebied waardoor een foute positie doorgegeven wordt). In beide gevallen werkt de GNSS apparatuur dus niet meer om onze positie te bepalen. Er is meer apparatuur aan boord die daar gebruik van maakt dan je wellicht denkt. Natuurlijk is het de plotter, maar ook de iPad, de smartphone, smart watch, GNSS-kompassen, AIS, MOB-AIS, de DSC-marifoon, trackers zoals de Garmin InReach of Spot-X en zelfs het stabilsatiesysteem op de boot. Als GNSS signalen verstoord worden dan is er dus niet alleen geen (AIS-) positie meer van de eigen boot maar ook geen AIS positie meer van andere schepen. Als de Auto-Pilot op je boot gekoppeld is aan een GNSS kompas dan werkt die dus niet meer.
Hoe serieus is deze dreiging nu?
Het aantal meldingen van storingen stijgt en neemt serieuze vormen aan het laatste jaar. Het gaat dan om oorlogsgebieden zelf maar ook om de Baltische staten, Polen, Zweden, Finland en soms delen van de Oostzee daaraan grenzend. Kijk op deze site voor een actueel overzicht gebaseerd op vliegtuigrapportages. Vliegtuigen hebben alternatieve systemen aan boord om dat op te vangen dus als vliegtuigpassagier hoef je niet ongerust te zijn. Als schipper/navigator van de eigen boot moet je dus zorgen dat er, net als een vliegtuig, een back-up is voor een noodgeval. Buiten de genoemde gebieden zal dat op dit moment nog maar zeer weinig voor komen.
Back-up voor positiebepaling.
1. Het vaste magnetisch kompas op de boot. Maak daarvoor een kompastabel want die kompassen worden nauwelijks nog gebruikt en wijken op veel boten fors af van de werkelijke richting. In sommige smartphones en tablets zit een fluxgate kompas (ook die kalibreren).
2. Een (betrouwbaar) peilkompas, lees een handkompas waarmee je een object (b.v. een vuurtoren) kunt peilen (kan ook een smartphone met een fluxgate kompas zijn).
3. Een papieren kaart van het gebied waar je vaart. Dat hoeft geen bijgewerkte kaart te zijn, als je maar met potlood een paar peilingen er op kunt intekenen zodat je door een kruispeiling je positie kunt bepalen (denk ook aan passer, graden-liniaal), potlood en vlakgom). De elektronische kaarten die je op de plotter of iPad hebt kunnen ook functioneren zonder GNSS ontvangst (locatie). Dus de meest recente kaartupdates kun je altijd blijven aflezen.
4. Radar: met EBL (let bij EBL op de afwijking door de horizontale radar-bundelbreedte) maar met name VRM, kan betrouwbaar de afstand en koers naar een herkenbaar punt bepaald worden en met een kruispeiling de eigen positie worden vastgesteld.
5. Gegist bestek met behulp van markeringspunten op de route. Plan een route met waypoints bij bepaalde markeringen. Vanaf dat waypoint kan de koers en reistijd naar het volgende waypoint bepaald worden en daarmee bepaal je waar je ongeveer bent.
6. Schakel voor de Auto-Pilot en radar over van GNSS-kompas naar een fluxgate kompas als je die in het NMEA 2000 netwerk hebt.
7. De radar doet het bij uitval van GNSS alleen op informatie van een fluxgate kompas, bij gebrek daaraan zal de radar alleen koers boven laten zien.
8. Teken op de papieren kaart regelmatig je positie in met daarbij het tijdstip.
Natuurlijk zijn er andere middelen als astro-navigatie. Ook Loran wordt weer uit de kast gehaald (eLoran). Maar voor de ‘gewone’ reiziger zijn bovenstaande middelen voldoende om in een noodgeval -want daar hebben we het vooralsnog over- de positie en koers te kunnen bepalen.
Tot slot: spoofing is moeilijk vast te stellen. Plan je reis -zeker in de vaak getroffen gebieden- langs een aantal herkenningspunten zodat je zeker weet dat je bent waar je denkt te zijn. AIS-spoofing komt ook voor: militaire AIS apparaten kunnen dit standaard instellen en met een druk op de knop inschakelen. Kijk dus niet raar op als je ineens een schip ziet dat op AIS op een heel andere plek op de wereld lijkt te zijn.