Kaarten, Almanakken en Vaarwijzers
.......wat is nuttig, wat is verplicht?
Bijgewerkt juli 2024
Recent is een hoop ophef ontstaan in ‘de media’ over het uitdelen van een boete door de Duitse politie aan schippers zonder bijgewerkte kaart aan boord. Daarbij werd soms ook een link gelegd naar de nieuwe beperkingen in gebieden rondom de Duitse waddeneilanden: die gebieden staan op bijgewerkte kaarten aangegeven. Lees daarover meer door hier te klikken. Tijd om eens de feiten op een rij te krijgen: wat is nu eigenlijk verplicht?.
Conclusie (voor die lezers die geen zin hebben in leesvoer over regeltjes) is dat je er zeer verstandig aan doet om goed, actueel kaartmateriaal en almanakken aan boord te hebben. Dat mag op papier of elektronisch zijn. Als het elektronisch is regel dan een back-up van (bijgewerkt) papier of een tweede (bijgewerkt) onafhankelijk functionerend elektronisch apparaat. Voor de pleziervaart onder Nederlandse vlag (!!!) hoeven het kaartmateriaal en de apparatuur niet aan de officiële SOLAS-eisen te voldoen: het mag dus gewoon actueel en bijgewerkte kaartmateriaal zijn van de bekende uitgevers (b.v. Imray, Navionics, NV). Mocht je ergens het verhaal lezen dat papieren kaarten in Duitsland verplicht zijn dan klopt dat helemaal maar .....het geldt alleen voor schepen onder Duitse vlag.
Mocht een ijverige Duitse politieagent volhardend zijn (ze kennen de regeltjes wellicht ook niet altijd even goed) wijs ze dan op dit stuk tekst van hun regelgeving (na deze aanhef staan o.a. de bovengenoemde bepalingen over de verplichte kaarten):
"Schiffssicherheitsverordnung (SchSV)
§ 13 Verhaltenspflichten
(1) Der Eigentümer eines Schiffes, das die Bundesflagge führt, hat dafür zu sorgen, daß"
SOLAS
Je bent er nog? Het begint hier: alle veiligheidsregels op zee zijn internationaal afgesproken en vastgelegd in het SOLAS verdrag. Een verdrag is pas een wet waaraan wij ons in Nederland moeten houden als het ook omgezet wordt in Nederlandse wetgeving. De manier waarop dat gebeurt kan verschillen opleveren ten opzichte van de bepalingen in dat verdrag. Daarover later meer. Het SOLAS verdrag is in beginsel niet van toepassing op pleziervaart maar er zijn een paar uitzonderingen. Die uitzonderingen gelden ook voor kaarten, vaarwijzers, almanakken e.d. (Hoofdstuk V, regel 19.2.1.4, 19.2.1.5 en regel 27 om precies te zijn). De verplichting komt er op neer dat op een schip actueel bijgewerkt officieel kaartmateriaal, almanakken e.d. aanwezig moeten zijn. Dat mag op papier zijn of elektronisch. Als je het elektronisch doet moet er wel een back-up zijn: dat kan een bijgewerkte papieren kaart of een andere bijgewerkte elektronische kaart zijn. Het SOLAS verdrag stelt voor elektronische weergave van kaarten een goedgekeurde ECDIS installatie verplicht. Die regel geldt echter alleen voor grote schepen (zie SOLAS V, 19.2.1.4 en 19.2.10). De eis is wel dat (SOLAS V, 2) het kaarten moeten zijn die uitgegeven zijn door de officiële nautische instanties.
Nederland: SOLAS verdrag niet van toepassing op pleziervaart, maar......
Zoals gezegd: het SOLAS verdrag is in Nederlandse wetgeving omgezet. Daarbij kan een land op bepaalde punten afwijken van het verdrag. Een aantal van deze SOLAS regels zijn natuurlijk erg onhandig voor pleziervaart (b.v. ECDIS en officiële kaarten). Invoering van SOLAS in Nederland is vastgelegd in het Schepenbesluit 2004. Het Schepenbesluit is echter niet van toepassing verklaard voor de pleziervaart, dus ook de bepalingen van het SOLAS-verdrag niet. De uitsluiting van pleziervaart is geregeld in de Schepenwet (art. 2 d). Mocht het allemaal abracadabra worden kijk dan ook eens op pagina 7 van de presentatie van de Dienst Hydrografie, onze officiële kaartenmakers, gehouden voor het Watersportverbond in 2021. In die presentatie staat ook rood gedrukt dat deze uitzondering alleen voor Nederland geldt. Lees: schepen die onder Nederlandse vlag varen. Andere landen kunnen voor schepen die onder hun vlag varen anders bepalen, bijvoorbeeld Duitsland.
Hoeft er dan helemaal niets? Nee, dat is niet zo want er zijn ook nog het Bepalingen Voorkoming Aanvaringen op zee (BVA) ook wel de ‘collision rules’ genoemd. Die gelden internationaal en zijn ook van toepassing op pleziervaart op zee. In voorschrift 2a is met zoveel woorden bepaald dat niets de kapitein of bemanning ontheft van de aansprakelijkheid voor de gevolgen van veronachtzaming van de voorzorgsmaatregelen volgens goed zeemansgebruik. Lees: je kunt door de strafrechter of civiele rechter veroordeeld worden als je een ongeluk veroorzaakt -mede- door het niet beschikbaar zijn van het juiste kaartmateriaal en almanakken. De verzekeraar van jouw boot heeft er ook vast een mening over als het op uitbetalen aan komt dus lees de kleine lettertjes van de polis nog eens door.
Al met al betekent dit dat je je niet aan de letter van het SOLAS verdrag hoeft te houden maar wel naar de intentie ervan moet handelen in het kader van goed zeemanschap. Pas SOLAS dus toe binnen de mogelijkheden van de pleziervaart. Later meer daarover. Eerst even kijken bij de buren waar de ophef ontstond.
Duitsland: SOLAS verdrag wél van toepassing op pleziervaart, maar.......
In Duitsland zijn de SOLAS regels ook omgezet in wetgeving: in de Schiffssicherheitsverordnung. Daarin staat dat pleziervaart geen officieel kaartmateriaal hoeft te hebben (§ 13, 2a). In de regeling is wél bepaald dat daarbij de SOLAS regels in acht moeten worden genomen; dus papier of elektronisch met back-up en bijgewerkt (Bijlage 1, C.I.4.1.2) en dat kaarten up to date moeten zijn. Voor de duidelijkheid: er staat nergens in deze regeling dat papieren kaarten verplicht zijn, ook niet voor grote schepen, dat zou ook in strijd zijn met het SOLAS verdrag. Wél is bepaald dat als je elektronische systemen gebruikt dat officieel SOLAS gekeurde ECDIS installaties moeten zijn en dat is voor pleziervaart vaak niet haalbaar. Daardoor is voor pleziervaart de papieren kaart eigenlijk de enige optie om aan de regels te voldoen. Deze regels zijn echter alleen van toepassing op schepen die onder Duitse vlag varen. Klik hier voor meer over dit onderwerp. De eerder genoemde boete werd dus uitgedeeld omdat de onder Duitse vlag varende schippers hun kaartmateriaal niet (bijgewerkt) hadden én geen goedgekeurde ECDIS systemen hadden. Het argument van een schipper dat hij twee verschillende elektronische bronnen had werd door de politie van tafel geveegd: ‘regels zijn regels’.
Andere landen: ?
De manier waarop andere landen de SOLAS regels hebben ingevoerd voor pleziervaart is voor zover bekend niet op een rij gezet. Je kunt dat zelf proberen uit te zoeken door per land naar de daar geldende verplichtingen te kijken. Maar het handigst is om een Nederlandse zeebrief te regelen dan val je wat dit betreft onder de Nederlandse regelgeving.
Praktisch: wat is verstandig om als kaartmateriaal aan boord te hebben?
Houd je aan doel en strekking van SOLAS V bepalingen die hiervoor genoemd zijn. Dan voldoe je op dit punt aan de eis van goed zeemanschap in het BVA. Dat doe je door goed en bijgewerkt kaartmateriaal bij je te hebben. Indien dat elektronisch kaartmateriaal is zorg dan ook voor twee onafhankelijke, bijgewerkte, systemen waarvan er tenminste één het blijft doen als de boordstroom uit valt. Kaarten van een licentiehouder van de door de overheid uitgegeven officiële navigatiekaarten (o.a. Imray, Navionics, CMap, NV, Delius Klasing) worden regelmatig bijgewerkt n.a.v. officiële publicaties. Zorg voor een geldig abonnement op updates van dat kaartmateriaal zodat je ook onderweg via internet, liefst direct voorafgaand aan het maken van een nieuw vaarplan, de laatste wijzigingen kunt ophalen en verwerken.
Papieren kaarten kunnen een wenselijk overzicht verschaffen bij de planning maar hoeven bij een dubbel uitgerust elektronisch systeem (b.v. iPad en plotter) niet continue bijgewerkt en jaarlijks vervangen te worden. Een dergelijke niet bijgewerkte papieren kaart telt dus niet mee om aan de vereisten te voldoen. Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om in papieren kaarten wél (wekelijks) alle wijzigingen bij te verwerken en te vervangen bij elke nieuwe uitgave. Dat is op zich voldoende om aan de eisen te voldoen.
Tip 1: gebruik twee verschillende kaartbronnen omdat het nog wel eens voor komt dat er kleine verschillen tussen het materiaal zitten.
Tip 2: in de NV App kun je een track maken maar ook automatisch je positie en tijdstip op de kaart loggen met een ingestelde interval. (Door de buggy software van de NV App werkt dit helaas niet altijd goed.)
Bij de waypoints in de NV planning staat ook een heading naar het volgende waypoint dus dat is handig voor het geval de GPS weg mocht vallen door storing (Oostzeegebied). De Savvy Navvy App corrigeert die heading zelfs voor de weersomstandigheden en stroming naar een te sturen koers. Dat maakt het verder varen op een kompasstand bij storing van GPS/GNSS helemaal stressvrij: wél een deviatietabel van je kompas maken.
Tip 3: Gebruik ook een geldige almanak om de aanloop van havens of ankerplaatsen te plannen, inclusief de geldende VHF kanalen voor verkeersleiding (b.v. Reeds, Bloc Marine). Actuele getijden en stroming staan geïntegreerd in het meeste genoemde kaartmateriaal.
Tot Slot
Het is zó sneu als je al decennia vaart, dus super ervaren bent, maar nog steeds die eerste kaart hebt en dan aan de grond loopt omdat de tweede Maasvlakte er 'toen' nog niet was (volgens overleveringen is dit écht gebeurd). Dit is wel een bizar voorbeeld. Maar de realiteit is dat windmolenparken overal uit de grond worden gestampt: wat er vorig jaar nog niet was is er nu 'ineens' wel: en het zijn vaak grote gebieden waar je dan omheen moet. Ook verkeerscheidingsstelsels veranderen met enige regelmaat en recent zijn er dus restricties ten noorden en westen van de Duitse wadden ingesteld. Conclusie: goed, actueel kaartmateriaal is niet goedkoop maar als je het elektronisch doet door een in-App aankoop dan ben je voor rond de vijftig euro per regio, per jaar, klaar. Plotterkaarten kosten iets meer dan het dubbele van dit bedrag per jaar voor de verlenging. Al met al valt het in het niet bij de kosten van het onderhouden en varen van een boot.
Ieder jaar komt daar een deel 1 van uit met heel veel algemene gegevens. Dat gebeurt in ieder land.
Hoezo inzoomen? Digitale kaarten zijn vaak van het vector-type: die laten meer details zien naarmate je verder in zoomt. Dat is prima maar je moet het wél weten en er bewust mee omgaan als je een route plant maar ook als je onderweg bent. Op een raster-kaart loop je dit risico niet: in feite is het een digitale kopie van een papieren kaart met daarover geprojecteerd de detailkaarten die op de papieren kaart apart staan. In de digitale versie kan dit tot storende overgangen leiden en soms ontbreken details op plekken waar je die nu net even zou willen bekijken.
Heb je het kaartmateriaal ook op de iPad staan dan kun je vaak thuis een route plannen en die in de boot synchroniseren met je plotter. Een tweede voordeel is dat een iPad met eigen GPS je niet direct afhankelijk maakt van boordspanning. Je hebt dus altijd een back-up voor de hoofdplotter en GPS. Je kunt ook de kaart op een aparte Lap-top zetten maar zo'n apparaat aan boord kan minder handelbaar zijn tijdens het varen. In een Lap-top zit soms een ingebouwde GPS anders moet je die er op aansluiten. De accuduur van een lap-top is meestal beperkter dan die van een iPad/Tablet.
Primaire navigatiebron is meestal de kaart die je op je plotter gebruikt. Ook die kaart kan bij de meeste leveranciers via internet van updates worden voorzien. Let er op dat de kaart ook het hele gebied bestrijkt waar je op je reis naar toe gaat.
De 'verplichte’ almanakken en Apps.
Alle actuele informatie over vaarwegen, bruggen, sluizen en havens vindt je in de ANWB Wateralmanak deel 2 die jaarlijks uit komt. Deze almanak bevat de gegevens voor Nederland en België en is alleen als papieren versie te verkrijgen. De informatie is grotendeels verwerkt in de iPad versie van de voormalige ANWB kaarten: de Waterkaarten App.
Als je 'buitengaats' gaat kun je niet om een Almanak heen. De Reeds Almanac is de veelgebruikte papieren klassieker, ook de Almanak van de Cruising Association wordt veel gebruikt. Minder bekend in Nederland maar erg goed is de Franse Bloc Marine almanak met App. Dit zijn allemaal voorbeelden almanakken waarin ook veel extra informatie staat. Het gaat er dan om hoe je een haven kunt aanlopen, welke marifoonkanalen je bij aanloopgebieden moet gebruiken, de actuele contactgegevens van de jachthaven en andere aanwijzingen. Je kunt ook zonder deze dikke boekwerken als je gebruik maakt van een App met haven- of anker informatie. Navily is een veel gebruikte App. Leden van de Cruising Association kunnen gratis gebruik maken van de vergelijkbare Captains Mate App. Naast deze Apps en almanacs is het handig om op Google Earth te kijken hoe de haven of ankerplek er precies uit ziet.
Vaargidsen.
Vaargidsen zijn erg handig als aanvulling op de kaart en de almanak of App. Ze bevatten vaak praktische tips en een beschrijving van de omgeving en het vaarwater. Vaak staan er ook gegevens in over havens maar omdat die gidsen meestal al een paar jaar oud zijn kan die info achterhaald zijn. Ook in de reisverhalen op deze site kun je dat soort gegevens vinden. Ze zijn minder geordend en compleet maar vaak wel leuk om te lezen als achtergrondinformatie. De vaarwijzers van de Hollandia reeks is het meest bekende voorbeeld in de Nederlandse taal. Het zijn goede gidsen maar beperkt als het om details gaat vergeleken met buitenlandse vaargidsen.
Voor veel binnenlandse vaargebieden zijn er een soort combinaties van een papieren vaargids en kaartmateriaal verkrijgbaar, o.a. van Delius Klasing. Er staan bijvoorbeeld ook tekeningen met maten in van tunnels in Frankrijk of waar je van oever moet wisselen op sterk stromende rivieren in Duitsland. Franse vaarwijzers zijn eigenlijk altijd drietalig (Frans, Duits, Engels).
De fysieke gespecialiseerde nautische boekhandel is zowat uitgestorven. Observator in Rotterdam heeft nog een heel behoorlijke collectie vaargidsen en ze zijn gespecialiseerd in kaarten, ook van afwijkende gebieden. De almanakken kun je ieder jaar bij de betere watersportwinkels kopen. Voor een goede collectie van vaargidsen en kaartmateriaal moet je meestal naar een web-shop.
Reisgidsen.